K\u00fcrt Tarihi
Ad
TAGS
Download or edit the free picture K\u00fcrt Tarihi for GIMP online editor. It is an image that is valid for other graphic or photo editors in OffiDocs such as Inkscape online and OpenOffice Draw online or LibreOffice online by OffiDocs.
Kürt Tarihi (13) ZazalarMed \u0130mparatorlu\u011funun miras\u0131na konan Pars /Persler tüm Anadolu\u2019ya hakim olduktan sonra do\u011fuda hindi ku\u015f da\u011flar\u0131, bat\u0131da Afrika\u2019n\u0131n kuzey k\u0131y\u0131lar\u0131, kuzeyde ise Kafkaslara kadar hakimiyet sa\u011flad\u0131lar.
Ancak, M.O.331 y\u0131l\u0131nda Büyük \u0130skender Pers imparatorlu\u011funun iktidar\u0131na son verince Pers saltanat\u0131 y\u0131k\u0131ld\u0131 ve bu geni\u015f alanda bulunan kavimler Roma\u2019ya ba\u011fl\u0131 -ama nispeten- özerk ya\u015fama kavu\u015ftular.
\u0130skender Babil\u2019de yakaland\u0131\u011f\u0131 hastal\u0131ktan ölünce yerine komutan Selefkus geçti.
\u0130skender\u2019den sonra yönetimi devralan Selefkus (Selefkeliler / Rum Selçuklular\u0131) Med yönetim tarz\u0131n\u0131 benimseyerek bölgeyi yönetir.
Selefkus ölünce o\u011flu Antokios kral olur ve Antakya \u015fehrini yapt\u0131rarak ba\u015fkenti Babil\u2019den Antakya\u2019ya ta\u015f\u0131r. Ba\u015fkentin Akdeniz k\u0131y\u0131s\u0131na ta\u015f\u0131nmas\u0131 devletin bölgeler üzerindeki etkinli\u011fini azalt\u0131r ve meydana gelen otorite bo\u015flu\u011fu yer yer isyanlar\u0131n ç\u0131kmas\u0131na sebep olur. (M.O.255)
Bu isyanlar sonras\u0131nda Mezopotamya\u2019da pek çok a\u015firet ba\u011f\u0131ms\u0131zl\u0131\u011f\u0131n\u0131 ilan ederek krall\u0131\u011f\u0131n\u0131 kurdu..
Bu krall\u0131klardan baz\u0131lar\u0131:
1-Sophene - Zaza Krall\u0131\u011f\u0131,
2-Koma gene (Koma geli)
3-Kordu ene Krall\u0131\u011f\u0131 (Kurtiler)
4-Ad-ya-bene Krall\u0131\u011f\u0131 (A.Mezopotamya Yahudi Kürtler krall\u0131\u011f\u0131 M.O.1.yy.)
Roman\u0131n do\u011fu s\u0131n\u0131r\u0131nda ya\u015fayan Partlar, Mezopotamya\u2019da küçük krall\u0131klar\u0131n ortaya ç\u0131kmas\u0131 üzerine bölgeyi i\u015fgal ederek krall\u0131klar\u0131 vergiye ba\u011flad\u0131lar.
M.O.164 y\u0131l\u0131nda Partlar\u0131n zay\u0131flamas\u0131yla Romal\u0131 kumandan Pompeus bölgeyi tekrar Roma topraklar\u0131na katar.
M.O.100 y\u0131llar\u0131na gelindi\u011finde Part kral\u0131 Mühürdüd Ermenilerle birle\u015ferek elde etti\u011fi güç ile Kuzey Mezopotamya\u2019y\u0131 tekrar Romal\u0131lardan geri al\u0131r ve bölgeyi Ermeni egemenli\u011fine b\u0131rak\u0131r.
Strabon bu dönemle ilgili \u015föyle der;\u201d Ermenilerin hakimiyetindeki Kürtler, sanat, mimarl\u0131k ve fen dallar\u0131nda çok ünlenmi\u015f ve kral Dikran / Tigran bu yüzden Kürtlere çok önem vermi\u015fti\u2026\u201d
Romal\u0131 kumandan Lukulus kaybedilen topraklar\u0131 geri almak için Ermenilerin üstüne yürüyerek kral Dikran\u2019\u0131 devirir, Ermeni ve Part egemenli\u011fine son verdikten sonra Sophene krall\u0131\u011f\u0131 ve di\u011fer küçük krall\u0131klara da özerkliklerini geri verir.(M.O.70-60)
Dr. Asad Khailany Sophene (Zaza) Krall\u0131\u011f\u0131 hakk\u0131nda \u015föyle der:
\u201d Sophene Krall\u0131\u011f\u0131 Dicle ve F\u0131rat nehirlerinin aras\u0131ndan kurulmu\u015f bir krall\u0131kt\u0131r. Ermenistan Krall\u0131\u011f\u0131n\u0131n güneybat\u0131s\u0131nda olan Sophene Krall\u0131\u011f\u0131 birçok kere Perslerin, Ermenilerin ve Romal\u0131lar\u0131n hâkimiyetine girmi\u015ftir.
Sophene Krall\u0131\u011f\u0131, Zaza Kürtlerinin co\u011frafik yerle\u015fim yeriyle kesi\u015fmektedir. Bu Krall\u0131\u011f\u0131n Zaza Kürtleri taraf\u0131ndan kurulmu\u015f oldu\u011fu tarihçiler taraf\u0131ndan söylenmektedir.
Bu krall\u0131kla ilgili ilk bilgiler; M.O 201 y\u0131l\u0131nda Büyük Antiochus\u2019un kuzey Mezopotamya\u2019y\u0131 fethiyle ortaya ç\u0131kar.
Antiochus, generallerinden Zariadesi Sophene valisi olarak atar.
Ancak Antiochus\u2019un Romal\u0131lara kar\u015f\u0131 M.O 201 y\u0131l\u0131nda yenildi\u011fi Magnesia (Manisa) sava\u015f\u0131nda, General Artaxias ve Sophene valisi Zariades ayaklan\u0131rlar.
Bu ayaklanma sonras\u0131 Artaxias büyük Ermenistan\u2019\u0131, Zariadres de Sophene Krall\u0131\u011f\u0131n\u0131 ba\u011f\u0131ms\u0131z olarak yönetmeye ba\u015flad\u0131lar.
Kral Zariades\u2019in yapt\u0131klar\u0131na bak\u0131ld\u0131\u011f\u0131nda Zaza Kürdü oldu\u011fu izlenimi vermektedir.
Zariades (Zareh) kelimesi de Kürtçeden kaynaklan\u0131yor. Zar kelimesi Kürtçe ve Zazaca \u201cSar\u0131\u201d demektir\u2026\u201d
Yabanc\u0131 akademisyenler \u201ca\u201d harfini \u201ce\u201d , \u201cia\u201d y\u0131 da \u201cya\u201d gibi okurlar. Yani Zariades \u201cZer-ya-des \u201c gibi telaffuz edilmelidir. Akademik çal\u0131\u015fma yürüten bat\u0131l\u0131lar\u0131n dillerindeki fonetik farkl\u0131l\u0131klar bize ait isimlere yans\u0131y\u0131nca farkl\u0131 telaffuzlara neden olmaktad\u0131r.
\u201c..Sophene (\u015eupan, Supani) krall\u0131\u011f\u0131, bir as\u0131r sonra M.O. 95\u2019te Büyük Ermenistan kral\u0131 olan II. Tigran taraf\u0131ndan devrildi. O tarihe dek ba\u011f\u0131ms\u0131z olan Sophene ilhak edildi ve Ermenistan\u2019a ba\u011fland\u0131. Ermenicede Tsophk ad\u0131yla bilinen Sophene Krall\u0131\u011f\u0131 bugünkü Elaz\u0131\u011f-Dersim bölgesine tekabül ediyor.
O dönemde Sophene kral\u0131 Artanesdi . Artanes, Zariades\u2019in soyundand\u0131. (Plutarch, Lucullus, Bölüm XXI), (Strabon XI. 532)
Kaynak: Bydigi Forum http://www.bydigi.net/showthread.php?p=1726911Baz\u0131 kaynaklara göre Urartu kral\u0131 Menua\u2019n\u0131n bölgedeki fetihlerini anlatan Bagin\u2019deki yaz\u0131t\u0131nda da Dersim ve Elaz\u0131\u011f yörelerine Supani demektedir. Bu ad\u0131n sonralar\u0131 Sophene olarak de\u011fi\u015fti\u011fini görmekteyiz.
Yine Urartu Kral\u0131 I.Argistis de baz\u0131 yaz\u0131lar\u0131nda (kitabelerinde) Zazalar\u2019\u0131 \u201cZavaidi\u201d diye belirtmi\u015ftir.
Zaza Kürtlerinden Pers Kral\u0131 Darius da bahsetmektedir.
Pers \u0130mparatorlu\u011funun hükümdarl\u0131\u011f\u0131n\u0131 yapan Kral\u0131 I.Darius, M.O 515 y\u0131llar\u0131nda çivi yaz\u0131s\u0131 ile yazd\u0131rd\u0131\u011f\u0131 Behistun yaz\u0131tlar\u0131yla ün kazanm\u0131\u015ft\u0131r. Darius, yerden 100 metre yükseklikteki kayal\u0131klara yazd\u0131\u011f\u0131 Behistun kitabesinde Pers tarihinden bahsederken, birinci sütunda F\u0131rat nehrinin kenar\u0131nda Zazana ad\u0131nda bir bölge oldu\u011funu yazarak Dersim ve Elaz\u0131\u011f havalisini \u201cZazana\u201d ad\u0131 ile anmaktad\u0131r.
Yunanl\u0131 Ksenofon\u2019da bu bölgede (M.O. 401 y\u0131l\u0131nda), \u201cSuSa\u201d ad\u0131nda bir \u015fehirden bahsetmektedir. Bu \u015fehir, Zazalar taraf\u0131ndan kuruldu\u011fu söylenen \u201cSophene\u201d krall\u0131\u011f\u0131n\u0131n merkezi olarak kabul edilmektedir.
Unlü Yunanl\u0131 tarihçi, felsefeci ve co\u011frafyac\u0131 Strabon; \u201c Roma imparatoru Pompey, Sophene\u2019yi Tigran\u2019dan ald\u0131 ve Nero (M.S. 54-68) onu ayr\u0131 bir krall\u0131k olarak Sohaemus\u2019a geri verdi. Sophene, daha sonra ise ayr\u0131 bir krall\u0131k olarak tarih kaynaklarda gösterilmeye ba\u015fland\u0131\u201d der.
Tarihçi büyük Pliny, M.S. 2. yüzy\u0131lda Anadolu ve Mezopotamya c\u0131valar\u0131ndaki ülkeler ve eyaletlerden bahsederken birçok kere Sophene ad\u0131n\u0131 kullanmaktad\u0131r.
Tarihçi Prof. Dr. Mehrdad Izadi, Sophene\u2019yi (\u015eupani) Elaz\u0131\u011f\u2019\u0131n büyük Subhan a\u015firetinden saymaktad\u0131r. Bu a\u015firet halen mevcuttur.
Unlü Suriyeli Arap tarihçi, Yakut \u0130bn El Hamavi 12. yüzy\u0131lda Sophene\u2019nin ba\u015fkenti Arsamosat kentinin %25\u2019inin Ermeniler, geriye kalan %70-75\u2019inin de Zaza Kürtleri taraf\u0131ndan mesken tutulmu\u015f oldu\u011funu belirtmektedir.
Sophene\u2019nin ba\u015fkent ad\u0131n\u0131n Kürtçe oldu\u011funa dair görü\u015fler:
Ba\u015fkentin Kürd dilindeki ad\u0131 \u015eem\u015fat't\u0131r.
\u015eat\u0131r eski dilde site ya da \u015fehir yöneticisi anlam\u0131nda olup, \u201c\u015eat\u201d sözcü\u011fünden türetilmi\u015ftir. \u015eat sözcü\u011fünün \u0130rani dillerde '\u015ear', '\u015eahr', '\u015eehr' gibi versiyonlar\u0131 da vard\u0131r. \u201c\u015eat\u201d \u015feklinde söyleneni en eskisidir. \u015eah s\u0131fat\u0131 dahi bu \u015eat kelimesinden türetilmi\u015ftir. \u201c\u015eem\u201d ise \u015fems, yani güne\u015f (Arapça) anlam\u0131nda kullan\u0131lm\u0131\u015f olup, Güne\u015f \u015fehri anlam\u0131n\u0131 ta\u015f\u0131maktad\u0131r...\u201d
Ancak burada bir yan\u0131lg\u0131 oldu\u011funa inan\u0131yorum. \u201c\u015eem\u201c Kürtçedeki \u201cEem\u201ddir. \u201cEem\u201d ve \u201c\u015eet\u201d Kürtçede \u0131rmak ve nehir anlam\u0131nda kullan\u0131l\u0131r. Kentin Murat Nehri k\u0131y\u0131s\u0131nda olmas\u0131 bu ismin verilmesine sebep olmu\u015f olabilir.
\u201c..\u015eem\u015fat, Elaz\u0131\u011f\u2019\u0131n Palu s\u0131n\u0131rlar\u0131 içerisinde, Murat \u0131rma\u011f\u0131n\u0131n Güney k\u0131y\u0131s\u0131ndad\u0131r. Palu merkez buca\u011fa ba\u011fl\u0131 Xaraba Köyü'nün \u015eupani krall\u0131\u011f\u0131n\u0131n tarihi ba\u015fkenti oldu\u011funu ayn\u0131 yerdeki \u015eem\u015fat Kalesinin varl\u0131\u011f\u0131ndan biliyoruz. \u201c
\u0130smi 'Orencik' olarak Türkçele\u015ftirilmi\u015ftir.
\u201dYunanl\u0131 co\u011frafyac\u0131 Strabon Sophene\u2019nin ba\u015fkentini Karkathiokerta olarak göstermektedir. Bu \u015fehrin Elaz\u0131\u011f (Harput) \u015fehrine yak\u0131n oldu\u011fu anla\u015f\u0131lmaktad\u0131r (XI.14.2).
20. yüzy\u0131l\u0131n ünlü tarihçilerinden Marquart\u2019a göre Karkathiokerta kenti asl\u0131nda Argatiokerta kenti olarak düzeltilmesi gerekir. Argatiokerta kenti Sophene kral\u0131 Zariades\u2019in o\u011flu Argatyas taraf\u0131ndan kurulmu\u015ftur.
Marquart\u2019a göre bu kentin kal\u0131nt\u0131lar\u0131 Dicle nehrinin kayna\u011f\u0131 E\u011fil veya Arghana (Ergani) Suyu yak\u0131nlar\u0131ndad\u0131r.
Strabon\u2019daki Artanes, C. Toumanoff\u2019a göre, Sophene kral\u0131 Zariades (Zareh)\u2019in o\u011flu Mithrobuzanes olup, do\u011fru ad\u0131 Me(h)ruzan\u2019d\u0131r.
Zariades (Zareh) ise ba\u011f\u0131ms\u0131z Sophene\u2019nin krall\u0131\u011f\u0131n\u0131 yapm\u0131\u015ft\u0131r ve Zaza Kürdlerindendir. Mehruzan ile Zareh adlar\u0131 Kürtçedeki Mihrican, Mîrzeban, Zara ve Zarê adlar\u0131yla etimolojik olarak çok yak\u0131nl\u0131k göstermektedir\u2026\u201d
Yabanc\u0131 akademisyenlerin geneli Zazalar\u0131n aryan boyu olduklar\u0131n\u0131, Hititler gibi Güney Hazar ve Zagroslar\u2019dan Anadolu\u2019ya göç ettiklerini belirtmektedirler.
Hititlerle ayn\u0131 yolu, ayn\u0131 kaderi, ayn\u0131 dili ve ayn\u0131 co\u011frafyay\u0131 payla\u015fmalar\u0131 ayn\u0131l\u0131klar\u0131n\u0131 göstermektedir.
Avesta Kürtçesinin de daha çok Zazaca Kürtçesiyle benzerlik gösterdi\u011fi yine ara\u015ft\u0131rmac\u0131lar taraf\u0131ndan ileri sürülmektedir.
Zazalar\u0131n sadece fonetik özellikleriyle de\u011fil, di\u011fer tüm kültür ö\u011feleriyle Ari bir özellik ta\u015f\u0131d\u0131\u011f\u0131 genel kabul görmektedir.
Bundan da anla\u015f\u0131l\u0131yor ki, Zazalar bir Ari boyudur, yani Kürtlerle ayn\u0131 soydan gelmektedirler. Bu sebeple yukar\u0131da ad\u0131 geçen tarihçiler Zazalar\u0131 Kürt olarak ifade etmi\u015flerdir.
Ancak TC, 1980 sonras\u0131nda Zazalar\u0131 Kürtlerden ay\u0131rmak amac\u0131yla böl yönet politikas\u0131 uygulam\u0131\u015f ve Zazalar\u0131n Kürtlerle bir ilgisi olmad\u0131\u011f\u0131 tezini ortaya atm\u0131\u015ft\u0131r.
Resmi tarihin çürük tezlerle yok etmeye çal\u0131\u015ft\u0131\u011f\u0131 Kürt haf\u0131zas\u0131 ve moral de\u011ferleri ayd\u0131nlanan gerçek Kürt tarihiyle birlikte asl\u0131na dönmeye ba\u015flam\u0131\u015ft\u0131r.
Sorun, Zazalar\u0131n kendilerini Kürt saymas\u0131 ya da saymamas\u0131 de\u011fil...
Farkl\u0131l\u0131klara kar\u015f\u0131 gösterdi\u011fimiz tepkidir! (devam edecek)
Kaynak:
Fikret Ya\u015far
-E.XEMG\u0130N - Kürdistan Tarihi
-Dr. Asad Khailany's - Researches based on thousands of historical resources.
What the ancients referried to Kurds as:
Free picture K\u00fcrt Tarihi integrated with the OffiDocs web apps
